cień

1. Ani cienia czegoś «zupełnie nic, wcale»: (...) nie mogła wydobyć ze siebie ani cienia uśmiechu (...). S. Żeromski, Wiatr.

2. Bać się, lękać się własnego cienia «być bardzo lękliwym, podejrzliwym, nadmiernie ostrożnym»: Człowiek nie będzie musiał się już bać własnego cienia (...). K. Kofta, Wióry.

3. Być czyimś cieniem

a) «być czyimś nieodstępnym towarzyszem»: Był jego cieniem, towarzyszył wszędzie, nawet w miejscach, gdzie człowiek chciałby i ma prawo zażyć przez chwilę pełnej samotności. H. Zakrzewska, Niepodległość.

b) «być pozbawionym samodzielności, niewolniczo naśladować kogoś»: Pewnie uroiła sobie, że zostanie publicystką jak matka, ale ona, Joanno, jest cieniem Danuty Wiery, podobnie jak ja jestem tylko nieudaną podróbą twojego wuja. W. Horwath, Seans.

4. Być, pozostawać, trzymać się w cieniu; usuwać się w cień

a) «pozostawać na uboczu, na dalszym planie»: Nie znosił pozostawania w cieniu, zawsze musiał błyszczeć (...). M. Kuncewiczowa, Cudzoziemka.

b) «nie ujawniać swej działalności»: (...) rozmawiałem z trenerami, osobami towarzyszącymi ekipie i wszyscy woleli pozostać w cieniu, jakby krępowały ich zakazy szefów. Sport 51/1980.

5. Chodzić, snuć się za kimś jak cień «towarzyszyć komuś wszędzie, nie odstępować kogoś»: Georg snuł się za Poliną jak cień, wzdychał, przynosił kwiaty i wyciągał ją na dalekie spacery. J. Brzechwa, Owoc.

6. książk. Cienie elizejskie «w mitologii starożytnej: dusze zmarłych błąkające się po Polach Elizejskich»

7. Cień cienia «najmniejszy ślad, odrobina czegoś»: Potem przyszedł grudzień 1970 roku i Edward Gierek. Pojawił się cień cienia nadziei. Wkrótce i to się rozwiało. A. Michnik, J. Tischner, J. Żakowski, Między.

8. Coś rzuca cień na kogoś, na coś; coś kładzie się, położyło się (długim) cieniem na czymś; cień pada na kogoś «jakaś sprawa psuje komuś, czemuś opinię, rzuca podejrzenie na kogoś, na coś»: Kłopoty materialne kładły się cieniem na całe nasze życie. J. Brzechwa, Owoc.

9. Wyglądać jak cień «być bardzo chudym, wychudzonym, mizernym»: (...) pracował dzień i noc, mało sypiał, miał zniszczoną twarz i wyglądał jak cień. R. Kapuściński, Cesarz.

10. Wyjść z cienia «stać się osobą znaną, popularną, dostrzeganą»: Próbowałem wtedy wyjść z cienia. – Uwolnię się od sławnych bydlaków, dla których zbieram materiały, i sam stanę się sławnym bydlakiem. – Tak właśnie myślałem. A. Bart, Pociąg.

11. Z kogoś, z czyjegoś zdrowia, czyjejś urody itp. pozostał tylko cień «ktoś się bardzo zmienił na niekorzyść, zbrzydł, wychudł, zmizerniał itp.»: Sioło zagrożone (...). Leszka sprawa wygląda coraz gorzej. Z cioci Niny został tylko cień – łudzi się, że wydobędzie Kubę. M. Wańkowicz, Ziele.

Blaski i cienie czegoś zob. blask.

Cienie pod oczami zob. oko 16.

Kraina cieni zob. kraina 1.

Przejść, przekroczyć smugę cienia zob. smuga.

Usuwać kogoś, coś w cień zob. usunąć.